Ładowanie

Jak zrobić ptaka z plasteliny? Prosty przewodnik dla dzieci i dorosłych

plastelinowy ptaszek

Jak zrobić ptaka z plasteliny? Prosty przewodnik dla dzieci i dorosłych

0
(0)

Lepienie ptaka z plasteliny to kreatywna i rozwijająca aktywność, która cieszy się ogromnym zainteresowaniem zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Jest to doskonały sposób na spędzenie wolnego czasu, rozwijanie zdolności manualnych oraz pobudzanie wyobraźni. Tworzenie kolorowych, plastelinowych ptaszków pozwala nie tylko na świetną zabawę, ale również wspiera rozwój małej motoryki u najmłodszych, co ma pozytywny wpływ na ich późniejsze umiejętności pisania czy rysowania. Podczas lepienia z plasteliny dziecko trzyma i ugniata materiał obiema rączkami, co powoduje współpracę obu półkul mózgowych – lewej odpowiedzialnej za logiczne myślenie i zdolności językowe oraz prawej odpowiadającej za wyobraźnię i emocje.

Do wykonania ptaka z plasteliny potrzebujesz przede wszystkim dobrej jakości plasteliny w różnych kolorach. Warto zainwestować w atestowane materiały, które są bezpieczne dla dzieci i nie uczulają skóry. Przyda się również wykałaczka lub inna ostro zakończona pomoc do tworzenia detali oraz stabilna podkładka do pracy. Lepienie z plasteliny to nie tylko zabawa, ale również nauka cierpliwości, planowania i rozwiązywania problemów – dzieci uczą się, jak połączyć poszczególne elementy, aby stworzyć spójną całość. Podczas wspólnego lepienia ptaszków możesz wprowadzać dziecko w fascynujący świat ornitologii, opowiadając o różnych gatunkach ptaków, ich zwyczajach i środowisku naturalnym.

Proces tworzenia ptaszka z plasteliny jest stosunkowo prosty i może być dostosowany do umiejętności każdego, niezależnie od wieku. Początkujący mogą zacząć od podstawowego kształtu przypominającego kroplę, który stanowi tułów ptaka, następnie dodać główkę, dziobek, oczy i skrzydełka. Bardziej zaawansowani twórcy mogą pokusić się o dodanie detali, takich jak tekstura piór czy charakterystycznych cech konkretnych gatunków ptaków. Wspólne lepienie z plasteliny to również doskonała okazja do rozmów i budowania więzi między rodzicami a dziećmi – taka twórcza aktywność sprzyja otwartej komunikacji i wzajemnemu poznawaniu się. Warto pamiętać, że nie ma jednego poprawnego sposobu tworzenia plastelinowych ptaków – każdy model może być unikalny i odzwierciedlać indywidualną wizję twórcy.

ptak z plasteliny

Kluczowe informacje o lepieniu ptaka z plasteliny

  • Lepienie z plasteliny rozwija motorykę małą i koordynację wzrokowo-ruchową
  • Podczas tworzenia ptaszka dzieci uczą się cierpliwości i planowania
  • Do wykonania podstawowego ptaka potrzebujemy plasteliny w kilku kolorach i wykałaczki
  • Aktywność ta jest odpowiednia dla dzieci powyżej 3. roku życia
  • Lepienie ptaków z plasteliny może być elementem edukacji przyrodniczej

plastelinowy ptaszek

Jak krok po kroku wykonać ptaka z plasteliny

Tworzenie ptaka z plasteliny rozpoczyna się od przygotowania kolorowej plasteliny, którą warto wcześniej rozgrzać w dłoniach, aby była bardziej plastyczna i łatwiejsza w formowaniu. Pierwszym krokiem jest uformowanie tułowia ptaszka – najczęściej w kształcie łezki lub kropli. Wielkość zależy od indywidualnych preferencji, ale zazwyczaj warto zacząć od kulki wielkości orzecha włoskiego. Pamiętaj, że podczas lepienia nie ma miejsca na błędy – w każdej chwili możesz zmienić kształt, zacząć od nowa lub dodać więcej plasteliny, jeśli zajdzie taka potrzeba. Po uformowaniu tułowia przygotuj mniejszą kulkę, która będzie głową ptaka, i połącz ją z tułowiem, delikatnie dociskając oba elementy.

Kolejnym etapem jest dodanie charakterystycznych elementów ptaka. Z małego kawałka plasteliny (najlepiej żółtej lub pomarańczowej) uformuj trójkątny dziób i przymocuj go do głowy. Następnie przygotuj dwie maleńkie czarne kuleczki, które będą oczami ptaka – to właśnie one nadają ptaszkowi wyrazistość i charakter. Skrzydełka możesz wykonać na wiele sposobów – najprostszym jest spłaszczenie małego kawałka plasteliny i przyczepienie go do boków tułowia, ale możesz też pokusić się o bardziej skomplikowane struktury, imitujące prawdziwe ptasie skrzydła. Do stworzenia tekstury piór świetnie sprawdzi się wykałaczka – delikatnie naciskając, rysuj równoległe linie na powierzchni skrzydeł i tułowia.

Aby nasz ptak z plasteliny wyglądał jeszcze bardziej realistycznie, możemy dodać mu nóżki. Najprościej wykonać je z cienkiego wałeczka plasteliny, który następnie zaginamy w odpowiednich miejscach, tworząc charakterystyczne ptasie stopki. Jeśli chcemy, aby nasz ptaszek mógł samodzielnie stać, warto zastosować dodatkowe wzmocnienie – możemy wetknąć w stopki wykałaczki lub patyczki, które zapewnią stabilność. Pamiętaj, że każdy gatunek ptaka ma charakterystyczne cechy – inne będzie miał sikorka, inne gil czy jaskółka, dlatego przed rozpoczęciem pracy możesz razem z dzieckiem obejrzeć zdjęcia ptaków i wybrać ten, który najbardziej wam się podoba. Na koniec możesz dodać jeszcze ogon, uformowany z płaskiego kawałka plasteliny, który również można ozdobić za pomocą wykałaczki, tworząc imitację piór.

Najczęściej zadawane pytania o ptaki z plasteliny

  • Jaka plastelina najlepiej nadaje się do lepienia ptaków?
    Najlepiej sprawdza się miękka, atestowana plastelina, która łatwo się formuje i nie kruszy. Warto wybierać produkty renomowanych marek, które nie zawierają szkodliwych substancji, szczególnie gdy z plasteliny korzystają dzieci.
  • Od jakiego wieku dzieci mogą lepić ptaki z plasteliny?
    Dzieci mogą rozpocząć przygodę z plasteliną już od około 3. roku życia, oczywiście pod nadzorem dorosłych. Młodsze dzieci będą potrzebowały więcej pomocy, starsze (powyżej 5-6 lat) mogą już samodzielnie tworzyć bardziej skomplikowane modele.
  • Jak sprawić, by ptak z plasteliny mógł samodzielnie stać?
    Aby ptak mógł stabilnie stać, warto wzmocnić jego nóżki patyczkami lub wykałaczkami. Można również stworzyć podstawkę z plasteliny w formie płaskiego krążka lub wykorzystać czapeczki z żołędzi wypełnione plasteliną, w które wetknięte będą nóżki ptaka.
  • Czy można utrwalić ptaka z plasteliny, żeby był trwalszy?
    Klasyczna plastelina nie twardnieje i nie da się jej utrwalić na stałe. Jeśli zależy nam na trwałości, lepiej wykorzystać glinę samoutwardzalną lub masę porcelanową, które po wyschnięciu stają się twarde i można je dodatkowo pomalować.
Materiał Zalety Wady Trudność wykonania
Klasyczna plastelina Łatwa w formowaniu, wielokrotnego użytku, kolorowa Nie twardnieje, może brudzić Łatwa
Modelina Miękka, elastyczna, żywe kolory Droższa, może się kruszyć Łatwa
Glina samoutwardzalna Twardnieje bez wypalania, trwała Wymaga szybkiej pracy, może pękać Średnia
Masa porcelanowa Bardzo trwała, można malować Droższa, wymaga doświadczenia Trudna

ŹRÓDŁO:

  • [1]https://mojedziecikreatywnie.pl/2022/10/ptaszki-z-kasztanow-i-plasteliny/[1]
  • [2]https://mojedziecikreatywnie.pl/2015/08/jak-ulepic-zwierzatka-z-plasteliny-krok-po-korku/[2]
  • [3]http://lubietworzyc.blogspot.com/2021/04/ptaki-na-gaazce-praca-plastyczna-z.html[3]

Jakie materiały i narzędzia są potrzebne do stworzenia ptaka z plasteliny

Stworzenie pięknego ptaka z plasteliny wymaga nie tylko odrobiny kreatywności, ale również odpowiednich materiałów i narzędzi. Podstawą jest oczywiście dobrej jakości plastelina w różnych kolorach – im większa paleta barw, tym ciekawszego ptaszka możemy wyczarować. Warto zainwestować w produkty renomowanych marek, które nie kruszą się podczas modelowania i są bezpieczne dla skóry. Pamiętaj, że do wykonania ptaszka będziesz potrzebować kilku podstawowych kolorów – jednego dominującego na tułów i głowę oraz kilku dodatkowych na dziób, skrzydła czy ozdobne elementy. Dla osób szukających alternatyw dla klasycznej plasteliny, warto rozważyć modelinę, ciastolinę, masę solną lub glinę samoutwardzalną – ta ostatnia ma tę przewagę, że po wyschnięciu figurka staje się trwała.

Jeśli chodzi o narzędzia, zestaw podstawowy powinien zawierać:

  • Wykałaczki lub plastikowe igły do rzeźbienia detali i tworzenia faktury piór
  • Podkładkę lub matę silikonową chroniącą blat przed zabrudzeniem
  • Plastikowe nożyki do cięcia plasteliny (szczególnie bezpieczne dla dzieci)
  • Wałek do rozwałkowywania plasteliny na cienkie warstwy (np. do skrzydeł)
  • Słomkę do napojów, która świetnie sprawdza się do wycinania okrągłych elementów

ręcznie lepiony ptak

Specjalistyczne akcesoria do modelowania ptaków z plasteliny

Dla bardziej zaawansowanych twórców warto rozważyć zakup profesjonalnych narzędzi do modelowania, które znacząco ułatwią pracę z plasteliną i pozwolą na osiągnięcie bardziej szczegółowych efektów. Szpatułki oczkowe z drewnianą rękojeścią i metalowymi zakończeniami są niezastąpione przy modelowaniu skrzydeł oraz tworzeniu faktury piór – dzięki różnorodnym kształtom końcówek można uzyskać rozmaite wzory i tekstury. Ciekawym rozwiązaniem są również narzędzia kulkowe do embossingu, które umożliwiają tworzenie regularnych wgłębień imitujących upierzenie.

Wielu artystów korzysta także z gumowych modelarzy, które świetnie sprawdzają się przy łączeniu elementów i wygładzaniu powierzchni. Są one szczególnie przydatne, gdy chcemy, by połączenia między poszczególnymi częściami ptaka były niewidoczne. Do precyzyjnych prac, takich jak formowanie dzioba czy oczu, warto sięgnąć po małe szczypce modelarskie, które pozwalają na manipulowanie niewielkimi elementami bez ryzyka ich zdeformowania ciepłem rąk. Pamiętaj też o pędzelkach – cienkie będą idealne do nakładania detali i ozdób, a grubsze do pokrywania większych powierzchni.

kolorowy ptak z modeliny

Przechowywanie i organizacja narzędzi do plasteliny

Odpowiednie przechowywanie zarówno plasteliny, jak i narzędzi do jej obróbki, jest kluczowe dla utrzymania ich w dobrym stanie. Plastelina powinna być przechowywana w szczelnych pojemnikach lub owijana folią spożywczą, aby nie wysychała i nie twardniała. Zwróć uwagę, aby różne kolory plasteliny nie mieszały się ze sobą podczas przechowywania – nic tak nie frustruje jak odkrycie, że potrzebny nam czerwony kolor jest poplamiony niebieskim.

Narzędzia do modelowania warto przechowywać w specjalnym piórniku lub pudełku z przegródkami, co ułatwi ich znalezienie podczas pracy. Po zakończeniu modelowania wszystkie akcesoria należy dokładnie oczyścić z resztek plasteliny – można do tego użyć ciepłej wody z dodatkiem łagodnego mydła lub specjalnych ściereczek do czyszczenia narzędzi plastycznych. Regularne czyszczenie przedłuży żywotność narzędzi i zapewni ich gotowość do następnych twórczych sesji z plasteliną.

Krok po kroku – jak ulepić podstawowego ptaka z plasteliny dla początkujących

Lepienie ptaka z plasteliny to doskonały pierwszy projekt dla osób zaczynających przygodę z modelowaniem. Prosta budowa ptaka pozwala osiągnąć satysfakcjonujący efekt nawet przy niewielkich umiejętnościach manualnych. Dlaczego warto zacząć właśnie od ptaszka? Bo jego kształt można łatwo uprościć do kilku podstawowych form, a jednocześnie daje mnóstwo możliwości kreatywnego zdobienia i personalizacji. Nawet najprostszy ptak z plasteliny może stać się małym dziełem sztuki, gdy dodasz mu charakterystyczne detale lub wybierzesz nietypowe kolory!

Zanim zaczniesz lepić, przygotuj stanowisko pracy – czystą, płaską powierzchnię, na której będziesz formować figurkę. Rozgrzej plastelinę w dłoniach przez kilka minut – ciepły materiał jest bardziej plastyczny i łatwiej się formuje. A teraz przejdźmy do konkretnych kroków:

  • Weź większy kawałek plasteliny (wielkości orzecha włoskiego) w wybranym kolorze i uformuj kształt kropli lub gruszki – szerszy u góry, zwężający się ku dołowi. To będzie tułów ptaka.
  • Z mniejszego kawałka (wielkości ziarna grochu) uformuj kulkę, która stanie się głową ptaszka. Przyklej ją do szerszej części tułowia.
  • Z małego kawałka żółtej lub pomarańczowej plasteliny uformuj trójkątny dziób i delikatnie dociśnij go do głowy.
  • Zrób dwie malutkie kuleczki z czarnej plasteliny i umieść je po bokach głowy jako oczy.
  • Uformuj dwa płaskie, zaokrąglone kawałki na skrzydła i przyklej je po bokach tułowia.

Dodawanie szczegółów i tekstur

Gdy podstawowa forma ptaka jest gotowa, warto dodać mu charakteru poprzez teksturowanie. Użyj wykałaczki lub plastikowej igły, aby delikatnie nakreślić linie piór na skrzydłach i ogonie. Możesz też zrobić małe nacięcia wzdłuż dolnej krawędzi skrzydeł, co nada im bardziej realistyczny wygląd. Pamiętaj, że w naturze ptaki rzadko mają jednolite ubarwienie – dodanie ciemniejszych lub jaśniejszych akcentów sprawi, że twoja figurka będzie wyglądać bardziej naturalnie.

Aby twój ptak mógł stabilnie stać, warto lekko spłaszczyć podstawę tułowia lub dodać małą kulkę plasteliny pod spodem jako podpórkę. Jeśli chcesz stworzyć bardziej dynamiczną pozę, możesz delikatnie wygiąć tułów lub przechylić główkę w bok, jakby ptaszek nasłuchiwał. Eksperymentuj z różnymi kształtami dzioba – ostry będzie pasował do drapieżnika, a zaokrąglony do małego śpiewaka. Każdy drobny szczegół ma znaczenie i sprawia, że twój plastelinowy ptak staje się wyjątkowy!

Kreatywne pomysły – łączenie plasteliny z innymi materiałami w tworzeniu ptaków

Tworzenie ptaków z plasteliny staje się jeszcze bardziej fascynujące, gdy zaczynamy eksperymentować z różnorodnymi materiałami. Łączenie plasteliny z innymi tworzywami nie tylko rozwija kreatywność i wyobraźnię, ale również pozwala uzyskać niezwykłe, teksturowane efekty, których nie osiągniemy pracując wyłącznie z jednym materiałem. Mieszane techniki plastyczne to doskonały sposób na stworzenie unikalnych, przestrzennych ptaków, które mogą być prawdziwą ozdobą pokoju lub wspaniałym prezentem wykonanym własnoręcznie. Odkrywanie możliwości łączenia plasteliny z materiałami z otoczenia to także świetna lekcja ekologii i upcyklingu dla najmłodszych.

Istnieje wiele naturalnych materiałów, które doskonale uzupełniają się z plasteliną podczas tworzenia ptaków:

  • Kasztany i żołędzie jako baza dla tułowia ptaka
  • Suszone liście, które mogą służyć jako skrzydła lub ogon
  • Szyszki stanowiące interesującą teksturę dla ciała ptaka
  • Patyczki lub druciki kreatywne jako stabilne nóżki
  • Prawdziwe piórka dodające realizmu naszym wyrobom

Naturalne materiały w połączeniu z plasteliną

Wykorzystanie darów natury w połączeniu z plasteliną to jeden z najprostszych i najbardziej efektownych sposobów na stworzenie oryginalnych ptaków. Jesienne spacery mogą stać się okazją do zbierania materiałów do przyszłych prac plastycznych. Kasztany i żołędzie stanowią doskonałą bazę dla tułowia ptaka – wystarczy wetknąć w nie druciki kreatywne jako nóżki i dolepić plastelinowy dziób oraz oczy, aby uzyskać ciekawą figurkę. Gałązki wrzosu, jak pokazują wyniki wyszukiwania, mogą być wykorzystane jako fantazyjne ogony dla tak zwanych „ptaków dziwaków”, które z pewnością rozbawią najmłodszych twórców.

Wyjątkowo ciekawy efekt daje wykorzystanie szyszek – zarówno tych małych, jak i większych. Plastelina doskonale wypełnia przestrzenie między łuskami, tworząc unikalną fakturę. Do stabilizacji takich ptaszków możemy wykorzystać czapeczki z żołędzi wypełnione plasteliną jako podstawki pod nóżki, co pozwoli figurkom samodzielnie stać.

Papier, tektura i tkaniny jako uzupełnienie plasteliny

Papierowe elementy mogą znacząco urozmaicić nasze plastelinowe ptaki. Technika kolażu (collage) pozwala na łączenie różnych materiałów papierowych z plasteliną. Wycinki z gazet, kolorowe kartki, bibuła czy cienki karton mogą posłużyć do tworzenia skrzydeł, ogonów czy ozdobnych elementów. Można również wykorzystać technikę inspirowaną decoupagem, naklejając na plastelinową powierzchnię wzorzyste fragmenty serwetek, które po delikatnym wygładzeniu staną się integralną częścią figurki.

Tekstylia, takie jak filc czy skrawki materiałów, również świetnie komponują się z plasteliną. Filcowe skrzydełka lub ogon mogą nadać ptakowi lekkości, a jednocześnie zwiększyć jego trwałość. Koraliki, guziki czy cekinki dodadzą naszym ptakom charakteru i sprawią, że każdy egzemplarz będzie niepowtarzalny. Dla zwiększenia efektu wizualnego warto pokusić się o łączenie różnych faktur – gładkiej plasteliny z puszystym filcem czy błyszczącymi koralikami.

Przykładowe projekty łączące różne materiały

Inspirujący może być projekt ptaków cudaków z liści, gdzie wykorzystujemy kartonową bazę, którą następnie ozdabiamy kolorowymi liśćmi i uzupełniamy plastelinowymi elementami, takimi jak oczy, dziób czy łapki. Kolejną ciekawą propozycją są ptaszki z kasztanów i plasteliny, gdzie głównym budulcem są kasztany, a plastelina służy do modelowania mniejszych elementów oraz łączenia całości. Warto również wypróbować technikę ptaków na patykach, gdzie plastelinę wykorzystujemy do stworzenia kolorowego ptaszka, a patyk stanowi nie tylko jego nóżkę, ale również uchwyt umożliwiający zabawę stworzoną figurką.

Eksperymentowanie z różnymi materiałami otwiera nieograniczone możliwości twórcze i sprawia, że każdy ptak będzie jedyny w swoim rodzaju. Pamiętajmy, że najważniejsza jest zabawa i radość tworzenia, a nie idealne odwzorowanie rzeczywistości.

Jak wykonać różne gatunki ptaków z plasteliny – od sikorki po bociana

Lepienie różnych gatunków ptaków z plasteliny to nie tylko świetna zabawa, ale także doskonała okazja do poznania charakterystycznych cech poszczególnych skrzydlatych stworzeń. Każdy gatunek ptaka wymaga nieco innego podejścia i techniki – od malutkich, kolorowych sikorek po majestatyczne bociany. Warto przed rozpoczęciem pracy przygotować zdjęcie wybranego gatunku, aby dokładnie odwzorować jego specyficzne cechy, takie jak kształt dzioba czy układ kolorów.

Podczas tworzenia różnych gatunków ptaków należy zwrócić uwagę na:

  • Charakterystyczne ubarwienie typowe dla konkretnego gatunku
  • Proporcje ciała – niektóre ptaki mają smukłą sylwetkę, inne bardziej krępą
  • Kształt i wielkość dzioba, który często zdradza sposób odżywiania się ptaka
  • Ułożenie skrzydeł i ogona, które nadają ptakowi dynamiczny wygląd

Sikorka bogatka – kolorowy leśny mieszkaniec

Sikorka to jeden z najwdzięczniejszych ptaków do odwzorowania w plastelinie ze względu na charakterystyczne, kontrastowe ubarwienie. Do jej wykonania potrzebujesz czarnej plasteliny na głowę i tułów, żółtej na brzuszek oraz białej na policzki. Rozpocznij od połączenia dwóch czarnych kulek różnej wielkości – większa będzie głową, mniejsza tułowiem. Wygładź miejsce ich połączenia.

Charakterystycznym elementem sikorki jest żółta pierś z czarnym pionowym paskiem pośrodku. Aby uzyskać realistyczny efekt, możesz wykonać delikatne nacięcia na skrzydłach za pomocą wykałaczki, imitujące strukturę piór. Dodaj białe policzki po bokach głowy oraz małe oczka z czarnej plasteliny. Na koniec doczeń cienki patyczek jako dziobek i uformuj wydłużony czarny ogon.

Bocian – symbol polskiej wiosny

Bocian jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych ptaków w naszym krajobrazie. Do jego wykonania najlepiej sprawdzi się biała plastelina lub glina samoutwardzalna, która po wyschnięciu daje trwalszy efekt. Zacznij od uformowania podłużnego tułowia i długiej szyi zakończonej niewielką główką. Pamiętaj o charakterystycznym, długim czerwonym dziobie, który jest wizytówką bociana.

Najtrudniejszym elementem są długie, czerwone nogi bociana, które możesz wykonać z cienkiej kiełbaski z czerwonej plasteliny. Aby figurka była stabilna, warto wzmocnić nogi wykałaczkami lub cienkimi patyczkami, co zapobiegnie ich złamaniu. Dla większej wierności oryginałowi nie zapomnij o czarnych końcówkach skrzydeł – możesz je wykonać nakładając cienką warstwę czarnej plasteliny na białe skrzydła.

Papuga – eksplozja kolorów

Papuga stanowi nie lada wyzwanie dla miłośników modelowania z plasteliny. Kluczem do sukcesu jest dobór odpowiednich, żywych kolorów plasteliny – zielonego, czerwonego, niebieskiego, żółtego. Zacznij od uformowania tułowia w podstawowym kolorze, następnie dodaj główkę z charakterystycznym, zakrzywionym dziobem.

W zależności od gatunku papugi, możesz stworzyć efektowny czubek na głowie (jak u kakadu) lub charakterystyczny, kolorowy irokez. Szczególnie efektownie wyglądają papugi z rozłożonymi skrzydłami, na których możesz wykonać nacięcia imitujące pióra w różnych kolorach. Pamiętaj o wyrazistych oczach i mocno zakrzywionym dziobie, które są typowe dla tej grupy ptaków.

Lepienie ptaków z plasteliny to kreatywna przygoda, która pozwala nie tylko rozwijać zdolności manualne, ale także lepiej poznać różnorodność świata ptaków. Niezależnie od tego, czy zdecydujesz się na małą sikorkę, dostojnego bociana czy kolorową papugę, proces tworzenia przyniesie wiele satysfakcji zarówno dzieciom, jak i dorosłym.

Czy Artykuł był pomocny?

Kliknij w gwiazdkę żeby ocenić!

Ocena 0 / 5. Wynik: 0

Brak ocen, bądź pierwszy!

Opublikuj komentarz

Fimofan.pl
Przegląd prywatności

Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.